ره نمود 2

•    بیشتر ما، از رهبران معصوم مان علیهم السلام، یاد گرفته ایم «تکلیف گرا» باشیم نه «نتیجه گرا».

•       حتماً می پرسید نتیجه گرایی چه فرقی با تکلیف گرایی دارد؟

•      این دو، دو مکتب متفاوت اخلاقی هستند که اولی قائل است آن کاری اخلاقی و مطلوب است که الزاماً منتهی به «نتیجه» مطلوب [مادی] شود و دیگری معتقد است، آن کاری که مبتنی بر «وظیفه» باشد، اخلاقی است و باید آن را انجام داد.

•     بنابراین،‌ در مکتب تکلیف گرایی دینی، مؤمن گوش به فرمان خداست و منتظر است ببیند خدا از او چه می خواهد، تا همان را انجام دهد. آنچه برای او مهم است این است که دینش محفوظ باشد. وقتی انسان چنین شد، تمایلات حیوانی در او فروکش می کند.

•     اما اگر خدا کاری را امر کرد و گروهی از مردم با دلایل -به ظاهر- عقلی آن را مذمت کردند، چه؟ علی القاعده مؤمن تکلیف گرا در اینجا سر به فرمان خداوند می سپارد و گوش جان به ندای وظیفه می دهد اگر چه قرار باشد امکانی مادی را از او سلب کنند یا حتی جسم او را به آتش نمرودی بسوزانند.

•     آموزة قرآنی «إحدی الحسنیین»[1] نیز مؤیدی بر مکتب تکلیف گرایی است که بیان می کند در جهان بینی توحیدی، شهادت یا پیروزی هر دو نیکویی است: «[تکلیف گرایان] همان کسانى [هستند] که [برخى از] مردم به ایشان گفتند: مردمان براى [جنگ با] شما گرد آمده‌اند؛ پس، از آن بترسید. [ولى این سخن‌] بر ایمانشان افزود و گفتند: خدا ما را بس است و نیکو حمایتگرى است.»[2]

•     البته این طور نیست که تکلیف گرایی، یگانه مکتب موجود در جهان اسلام و کشور ما،‌ جمهوری اسلامی ایران باشد. از دیرباز، نتیجه گرایان تلاش بسیاری کرده اند تا تکلیف گرایی را مکتب خردگریزی و خردستیزی معرفی کنند.

•     «شکست ظاهری مهم نیست...این عالم شکست ندارد. کسی که رابطه با خدا دارد، شکست ندارد.»؛ «نباید نگران باشیم که مبادا شکست بخوریم. باید نگران باشیم که مبادا به تکلیف عمل نکنیم؛ نگرانی از خود ماست...اگر به تکلیف خودمان عمل نکنیم شکست خورده هستیم؛ خودمان را شکست داده ایم.» (امام خمینی قدس سره)

•     قرآن حکیم در آیات سورة آل عمران از مسلمانانی یاد می کند که محاسبه گریِ نتیجه گرایانة شان در برابر دعوت به جهاد در راه خدا، موجب قعود و مخالفتشان با مبارزان شد. کار بدانجا کشید که به صراحت گفتند: «اگر ما را قدرت و پیروزی بود [شکست نمی خوردیم و] در اینجا کشته نمی شدیم.»[3] حضرت حق خطاب به پیروان این تفکر می فرماید: «بگو اگر در خانه های خود هم بودید باز کسانی که سرنوشت آنان کشته شدن است، به پای خود [از خانه هایشان] به سوی قتلگاه بیرون می آمدند تا خدا آنچه را در سینه دارید بیازماید و آنچه در دل دارید پاک و خالص گرداند و خدا از راز درون سینه ها آگاه است.»[4]

•      در نگاه تکلیف گرای امام انجام موفقیت آمیز هر تکلیف، صرفاً پیروزی مقطعی تلقی می شود نه پایان تکلیف مداری و روی آوردن به لذت گرایی.

---

[1] یکی از دو نیکویی

[2] قرآن حکیم، سورة آل عمران، آیة 173.

[3] قرآن حکیم،‌ سوره آل عمران،‌ آیه 154.

[4] همان.